नमस्कार वाचक मित्रांनो आज मी तुम्हाला 1857 च्या स्वातंत्र्य संग्रामात लढणाऱ्या राणी लक्ष्मीबाई सारख्या दिसणाऱ्या आदिवासी “वीरांगना झलकारी बाई यांच्या १९५ व्या जयंतीनिमित्त सर्व आदिवासी बहुजनांना हार्दिक अभिनंदन! तसेच त्यांचा संपूर्ण इतिहास जाणून घ्या. (Who was Jhalkaribai in the freedom struggle of 1857?)
Table of Contents
झलकारीबाई कोण होत्या? Who was Jhalkaribai?
आदिवासी झलकारीबाई (२२ नोव्हेंबर १८३० – ४ एप्रिल १८५७) झलकारीबाई या झाशीच्या राणी लक्ष्मीबाईच्या नियमित सेनेतील महिला शाखा दुर्गा दलाच्या सेनापती होत्या. त्या हुबेहूब राणी लक्ष्मीबाई सारख्या दिसत असल्यामुळे युद्धात शत्रूला भूल देण्यासाठी त्या राणीच्या वेषातही लढत असत. त्यांच्या या त्यागामुळेच शेवटच्या क्षणी राणीला किल्ल्यातून पळून जाण्याची संधी मिळाली.
झलकारीबाईंचा जन्म कधी आणि कुठे झाला?
झलकारीबाई यांचा जन्म २२ नोव्हेंबर १८३० रोजी झाशीच्या जवळील भोजला गावात एका गरीब कोरी कुटुंबात झाला. त्यांच्या वडिलांचे नाव सदोवर सिंह आणि आईचे नाव जमुना देवी होते. झलकारीबाई लहान असतानाच त्यांची आई दगावली, त्यामुळे वडिलांनीच त्यांना मुलाप्रमाणे वाढवले. त्यांनी तिला घोडेस्वारी, शस्त्रप्रयोग इत्यादींचे प्रशिक्षण दिले. त्याकाळच्या परिस्थितीमुळे तिला औपचारिक शिक्षण मिळू शकले नाही, पण तिने स्वतःला एक सक्षम योद्धा म्हणून घडवले.
झलकारीबाईंचे बालपण
त्यांचे बालपण अतिशय धाडसी होते. एकदा जंगलात तिची भेट बिबळ्या सोबत झाली आणि तिने केवळ कुऱ्हाडीच्या साहाय्याने त्याचा वध केला. दुसऱ्या वेळी डाकूंनी एका गावकऱ्यावर हल्ला केला असता झलकारीने त्यांना पळवून लावले. तिच्या शौर्याने प्रभावित होऊन गावकऱ्यांनी तिचा विवाह राणीच्या सेनेतील धाडसी सैनिक पूरन कोरी याच्याशी केला.
एकदा गौरी पूजनाच्या वेळी झलकारी इतर महिलांसह राणीला भेटायला झाशीच्या किल्ल्यात गेली. राणी त्या पाहून थक्क झाल्या— कारण झलकारी त्यांच्या अगदी हुबेहूब दिसत होती. तिच्या धाडसाच्या कथा ऐकून राणी प्रभावित झाल्या आणि त्यांनी तिला दुर्गा दलात समाविष्ट केले.येथे तिने इतर महिलांसह बंदूक, तोफ आणि तलवार बाजीचे प्रशिक्षण घेतले. हे ते दिवस होते जेव्हा झाशीची सेना ब्रिटिशांना धडा शिकवण्यासाठी स्वतःला सुसज्ज करत होती.
झलकारीबाई का प्रसिद्ध होत्या?
स्वातंत्र्य संग्रामातील भूमिका लॉर्ड डलहौसीच्या ‘लॅप्स धोरणा’मुळे ब्रिटीशांनी निसंतान राणी लक्ष्मीबाईंना दत्तक वारस मान्य करण्यास नकार दिला. याचा उद्देश झांसी राज्य काबीज करणे हा होता.याचे तीव्र वेळोवेळी विरोध होऊन संपूर्ण झाशी, सेना आणि लोग राणीच्या मागे एकवटले आणि संघर्षाचा मार्ग स्वीकारला.एप्रिल १८५८ मध्ये राणीने किल्ल्याच्या आतून ब्रिटिशांच्या अनेक हल्ल्यांना प्रतिकार केला.
झलकारीबाईंने पूरन किल्ल्याचे रक्षण केले.
पण तिच्याच एका सेना नायकाने— दूल्हेरावने —द्वार उघडून ब्रिटिशांना आत घेतले.किल्ला पडणार हे निश्चित झाल्यावर राणीच्या सेनापतींनी व झलकारीबाईंनी राणीला काही विश्वासू सैनिकांसह किल्ला सोडण्याचा सल्ला दिला.झलकारीबाईंच्या पती पूरन हे किल्ल्याचे रक्षण करताना वीरमरण पावले. पण झलकारीने दुःख न मानता शत्रूला भ्रमित करण्याची योजना आखली. तिने राणीप्रमाणे वेष घेतला आणि संपूर्ण झाशी सेना कमांड करीत थेट जनरल ह्यूग रोज यांच्या छावणीत गेली. ब्रिटिशांना वाटले की राणीच त्यांच्या हातात लागली आहे.
झलकारीबाईंचा मृत्यू
जनरलने तिला (राणी समजून) विचारले— “तुझ्यासोबत काय केले जावे?”तेव्हा झलकारी म्हणाली —“मला फाशी द्या!”ही अढळता पाहून जनरल रोज आश्चर्यचकित झाला आणि काही कथांनुसार तिला सोडून दिले. तर काही इतिहासकार मानतात की झलकारीबाई याच लढाईत वीरगतीस प्राप्त झाल्या.
झलकारीबाई का प्रसिद्ध होत्या?
१८५७ च्या स्वातंत्र्य संग्रामात त्यांनी राणी लक्ष्मीबाई सोबत ब्रिटिशांविरुद्ध अद्वितीय शौर्याने लढत अनेक हल्ले निष्फळ केले. जर राणीच्या सेनानायकां पैकी एकाने विश्वासघात केला नसता, तर झाशीचा किल्ला ब्रिटिशांसाठी जवळजवळ अभेद्य ठरला असता.आजही बुंदेलखंडातील लोकगीतांमध्ये आणि लोककथांमध्ये झलकारी बाईंची वीर गाथा जिवंत आहे. भारत सरकारने २२ जुलै २००१ रोजी त्यांच्या सन्मानार्थ एक डाक तिकीट जारी केले. अजमेर (राजस्थान) येथे त्यांची प्रतिमा आणि स्मारक उभारण्यात आले आहे. उत्तर प्रदेश सरकारने आगरा येथे त्यांचा पुतळा उभारला आहे आणि लखनऊ येथे त्यांच्या नावाने एक धर्मार्थ रुग्णालय देखील सुरू केले आहे.—
(Who was Jhalkaribai in the freedom struggle of 1857?)
बुंदेलखंडातील एका कथेत जनरल रोज म्हणतो—”भारताच्या १% महिलादेखील झलकारी सारख्या असत्या, तर ब्रिटिशांना भारत सोडून पळावे लागले असते. ऐतिहासिक व साहित्यिक उल्लेखमुख्य प्रवाहातील इतिहासकारांनी त्यांच्या योगदानाला पुरेसा वाव दिला नाही, पण आधुनिक लेखकांनी त्यांना गुमनामीतून बाहेर काढले. अरुणाचल प्रदेशचे माजी राज्यपाल माता प्रसाद यांनी त्यांची जीवनी लिहिली आहे.
निष्कर्ष
आदिवासी वीरांगना झलकारी बाई ( Who was Jhalkaribai?) यांचे पती, पूरण सिंग, झाशी किल्ल्याचे रक्षण करताना शहीद झाले. पतीच्या मृत्युवर शोक करण्याऐवजी, झलकारी बाई राणी लक्ष्मी बाईंच्या वेषात शेवटच्या श्वासापर्यंत इंग्रजांशी लढत राहिल्या. अशा प्रकारे, झलकारी बाईंनी राणी लक्ष्मी बाईंना किल्ल्यातून पळून जाण्याची संधी दिली.जनरल ह्यू रोज हे ऐकून स्तब्ध झाले आणि त्यांनी म्हटले, “जर १% भारतीय महिलाही झलकारी बाईंसारख्या झाल्या तर इंग्रजांना लवकरच भारत सोडावा लागेल.
